نقش تغذیه ای سلنیوم در پرورش طیور

محتوای کم سلنیوم در مواد اصلی خوراک طیور یک مشکل رایج در سراسر جهان است و مکمل‌های سلنیوم در رژیم غذایی روش رایج در تغذیه طیور و دام محسوب می‌شود. سلنیوم یک عنصر ضروری برای حیوانات است که برای رشد و کمک به مقاومت در برابر بیماری‌ها و تولید آنتی بادی ضروری بوده و در کشتن میکروارگانیسم‌های غرق شده توسط ماکروفاژها استفاده می‌شود. سلنیوم در تمام سلول‌ها و بافت‌های بدن در غلظت‌هایی وجود دارد که با توجه به بافت و مقدار شیمیایی اضافه شده در رژیم غذایی متفاوت است.

سلنیوم و ویتامین E

سلنیوم به همراه ویتامین E نقش اساسی در درمان و پیشگیری بسیاری از بیماری‌های دام و طیور دارد. نقش این مواد معدنی زمانی مشخص گردید که عوارض ماهیچه ای در گوسفندان و گاوها و ترشح آب زیر پوستی با تأثیر مثبت سلنیوم به همراه ویتامین E مشاهده گردید.

سلنیوم منجر به کاهش نیاز به مصرف ویتامین E  از طریق جذب طبیعی این ویتامین می‌گردد. سلنیوم به ابقای ویتامین E در پلاسما با کاهش این ویتامین در غشای سلولی کمک می‌کند.

با این حال سلنیوم یک عنصر سمی تلقی می‌گردد که استفاده از آن در جیره بعنوان ماده مغذی مستلزم دقت بیشتری است. این عنصر جزئی از گلوتاتیون پراکسیداز است که نقش آن تخریب پراکسید هیدروژن بوده که از صدمات اکسیداتیو غشای سلولی را محافظت می‌کند.

کمبود سلنیوم در طیور

سلنیوم یک ماده معدنی ضروری برای نگهداری، رشد، توسعه ایمنی و عملکردهای تولید مثلی در طیور است. کمبود سلنیوم در جوجه‌های گوشتی باعث تحلیل ماهیچه‌ای و ترشح آب زیر پوستی می‌شود. همچنین کمبود سلنیوم می‌تواند رشد اندام‌های لنفاوی اولیه را مهار کند، تولید تخم را کاهش دهد، باعث آسیب کبدی و کاهش جوجه درآوری شود.

در سلامت حیوانات، مکمل سلنیوم همچنین اثرات محرک ایمنی مانند افزایش تکثیر لنفوسیت‌های T فعال، فعال‌سازی سلول‌های کشنده طبیعی و فاکتورهای توموری را نشان داده است. به عنوان یک افزودنی خوراک، سلنیوم باعث افزایش رشد، باروری و سلامت در صنعت طیور می شود.

عوامل زیادی با این ماده معدنی مرتبط هستند، مانند نسبت تبدیل غذایی بهتر(ضریب تبدیل)، زنده ماندن، تولید مثل و به طور کلی پاسخ بهتر سیستم ایمنی. این ماده معدنی بخش مهمی از حداقل 25 پروتئین مؤثر در انواع عملکردهای فیزیولوژیکی از جمله افزایش مقاومت در برابر استرس اکسیداتیو، ترمیم DNA و بهبود عملکرد تولید مثل و عملکرد ایمنی است.

سلنیوم در جیره طیور

علیرغم این واقعیت که نیاز به سلنیوم پرندگان را می توان با رژیم غذایی ذرت و سویا تأمین کرد، سلنیت سدیم جیره تا حداکثر 0.5 میلی گرم در کیلوگرم برای بهبود سلامت پرندگان و عملکرد تولیدی بسیار توصیه می‌شود. با این حال، تعامل با سایر مواد معدنی، احتباس ضعیف و راندمان رسوب پایین‌تر، ترکیب سلنیت سدیم در رژیم غذایی را زیر سوال می‌برد.

سلنیوم و کیفیت تخم مرغ

ویتامین E آنتی اکسیدان اصلی در لیپید زرده تخم مرغ است که زنجیره پراکسیداسیون لیپیدی را با واکنش با پراکسیدهای لیپیدی خاتمه می‌دهد و آن‌ها را پایدار می‌کند. مکمل رژیم غذایی با ویتامین E و سلنیوم می‌تواند عملکرد و کیفیت تخم مرغ را بهبود بخشد و مزایای سلامتی را برای مرغ‌های تخمگذار فراهم کند. رژیم‌های غذایی با کمبود ویتامین E و سلنیوم می‌تواند منجر به انواع اختلالات در طیور از جمله آنسفالومالاسی، دیاتز اگزوداتیو و دیستروفی عضلانی شود.

کمبود ویتامین E و سلنیوم ممکن است باعث بیماری بالینی در جوجه‌های جوان و بوقلمون‌هایی شود که در سلول پرورش می‌یابند. علائم بالینی معمولاً در چند هفته اول زندگی ظاهر می‌شود.

در مرغ‌های بالغ، هیچ علامت ظاهری بیماری ظاهر نمی‌شود. با این حال، قابلیت جوجه درآوری در تخم مرغ‌ها کاهش می‌یابد.

بیشتر موارد کمبود سلنیوم در پرندگانی رخ می‌دهد که با جیره‌های سرشار از چربی‌های غیراشباع چندگانه (مانند روغن کبد ماهی و روغن سویا) تغذیه می‌شوند.

علائم بالینی کمبود سلنیوم

در انسفالومالاسی، علائم عصبی معمولاً بین 15 تا 30 روزگی شروع می‌شود. با این حال، شروع علائم بالینی در جوجه‌های 7 روزه و تا اواخر 56 روزگی مشاهده شده است. علائم ممکن است شامل آتاکسی (از دست دادن تعادل و افتادن به عقب)، اپیستوتونوس، تورتیکولی، میوکلونوس (انقباضات مکرر عضلات پاها)، فلج و سجده باشد. پرندگانی که علائم عصبی نشان می‌دهند اغلب به خوردن خوراک ادامه می‌دهند.

در دیاتز اگزوداتیو در جوجه‌ها، دیواره‌های مویرگی به طور غیر طبیعی نفوذپذیر می‌شوند و ادم زیر جلدی ایجاد می‌شود. این ادم اغلب در امتداد شکم قفسه سینه، شکم و زیر فک پایین قرار دارد. این ادم ممکن است به دلیل تجزیه هموگلوبین گلبول‌های قرمز خون که نشت می‌کند، کمی رنگ آبی متمایل به سبز داشته باشد. اگر ادم گسترده ایجاد شود، ممکن است پرندگان در راه رفتن مشکل داشته باشند و پاهای خود را از هم باز کنند.

در بوقلمون‌هایی که با رژیم‌های غذایی کمبود ویتامین E و سلنیوم تغذیه می‌شوند، ممکن است ناهنجاری‌هایی در پاهای آن‌ها ایجاد شود. در سن 2 تا 3 هفتگی ممکن است لک‌های بزرگ و تعظیم ایجاد شود. علائم ممکن است تا 6 هفتگی ناپدید شوند. اما اگر کمبود اصلاح نشود، این اختلال به شکل شدیدتر در 14-16 هفتگی دوباره ظاهر می‌شود.

با شروع فصل سرد، مقالات زیر جهت مطالعه پیشنهاد می‌شوند:

بیماری آنفولانزای طیور

بیماری نیوکاسل در طیور

گردآورنده: دکتر قهرمانیان، مدیر ارتباط با مشتریان

ویرایش: رضا یزدی