استرس گرمایی و بروز کبد چرب در طیور

کبد عضوی کلیدی برای سلامت و بهره وری طیور است و نقش مهمی در هضم، متابولیسم و استفاده از مواد مغذی دارد. کبد در متابولیسم چربی‌ها، کربوهیدرات‌ها و پروتئین‌ها نقش دارد. کبد، محل ذخیره اصلی ویتامین‌های محلول در چربی (A، D، E و K)، ویتامین B12 محلول در آب، گلیکوژن، آهن و مس است. در فعال سازی ویتامین D نقش دارد و نقش عمده‌ای در سم زدایی از سموم میکروبی و شیمیایی ایفا می‌کند. پروتئین‌های مهم گردش خون مانند آلبومین و فاکتورهای انعقادی را فراهم می‌کند و برای هضم چربی‌ها صفرا ترشح می‌کند.

متابولیسم چربی در پرندگان

در پرندگان، برخلاف پستانداران، سنتز چربی عمدتاً در کبد اتفاق می‌افتد و بافت‌های چربی که در بدن توزیع می‌شوند فقط برای ذخیره چربی‌ها عمل می‌کنند. چربی‌ها پس از سنتز شدن در کبد، توسط لیپوپروتئین‌های با چگالی بسیار کم (VLDL) به صورت تری گلیسیرید پلاسما (TG) به بافت‌های چربی منتقل می‌شوند. هرگاه سنتز چربی در کبد افزایش یابد، انتقال TG توسط VLDL به بافت‌های چربی افزایش می‌یابد، اما زمانی که تولید VLDL برای انتقال تمام TG سنتز شده توسط کبد کافی نباشد، چربی‌های باقیمانده تجمع یافته و در نتیجه منجر به بروز کبد چرب می‌شود.

کبد چرب در طیور

بیماری کبد چرب که به آن سندرم کبد چرب، سندرم هموراژیک کبد چرب، استئاتوز کبدی و لیپیدوز کبدی نیز گفته می‌شود، یک بیماری نسبتاً شایع است که عمدتاً در مرغ تخمگذار، اردک، غاز و بوقلمون یافت می‌شود. کبد پرندگان آسیب دیده، چربی را جمع می‌کند و سلول‌های کبدی را می‌کشد و آنها را با بافت اسکار جایگزین می‌کند. علائم غیر اختصاصی شامل کاهش اشتها، رنگ غیر طبیعی پرها، بی حالی، مشکلات تنفسی، شانه‌های رنگ پریده، اسهال مایل به سبز یا زرد به دلیل بیلی روبین یا بیلی وردین اضافی و مرگ است. در مرغ‌های تخمگذار و مولد به دلیل تغییر در متابولیسم کلسیم، میزان تخمگذاری کاهش می‌یابد، مشکلات اسکلتی ظاهر می‌شود و پوسته تخم مرغ شکننده می‌شود. علائم خاص شامل بزرگ شدن یا متسع شدن شکم به دلیل اندازه غیر طبیعی کبد، آسیت ثانویه یا تجمع چربی است. بیش از 20 درصد پرندگان دارای اضافه وزن هستند. در کالبد گشایی، کبد بزرگ شده، پر از چربی، شکننده و خونریزی دهنده است.

استرس گرمایی و سندروم کبد چرب در طیور

شیوع بیماری کبد چرب در فصل گرما افزایش می‌یابد. به طور تجربی نشان داده شده است که جوجه‌های گوشتی که به مدت دو هفته در معرض استرس گرمایی قرار می‌گیرند، غلظت بیشتری از تری گلیسیرید و آنزیم‌های مربوط به سنتز لیپید را در کبد خود نشان می‌دهند و پس از سه هفته سلول‌های کبدی آن‌ها دچار دژنراسیون چربی می‌شوند.

عوامل تغذیه‌ای مرتبط با بیماری کبد چرب در پرندگان تحت استرس گرمایی

دمای بالای محیط، همراه با بی حالی ناشی از استرس گرمایی، انرژی مورد نیاز پرنده را کاهش می‌دهد. انرژی باقی مانده از آنچه پرنده از طریق رژیم غذایی مصرف کرده است به چربی در کبد تبدیل می‌شود، جایی که چربی‌ها جمع می‌شوند و بیماری کبد چرب را شروع می‌کنند.

همانطور که در بالا توضیح دادیم، چربی‌ها به بافت‌های چربی در قسمت‌های دیگر بدن به عنوان مثال شکم منتقل می‌شوند. رسوب چربی شکم اثرات منفی استرس گرمایی را بدتر می‌کند، زیرا در تنفس و خنک شدن طبیعی اختلال ایجاد می‌کند.

عوامل متابولیک مرتبط با بیماری کبد چرب در پرندگان تحت استرس گرمایی

شواهدی وجود دارد که استرس گرمایی باعث ایجاد عدم تعادل شدید در متابولیسم کبد می‌شود، از جمله افزایش سنتز گلیکوژن، گلوکز، آنتی اکسیدان‌هایی مانند گلوتاتیون، آسیب به غشای سلول‌های کبدی و چرخه بازسازی سلولی کندتر.

وقتی صحبت از متابولیسم لیپید در کبد می‌شود، استرس گرمایی باعث ایجاد لیپوژنز (سنتز لیپیدها) و مهار لیپولیز (تجزیه چربی‌ها) می‌شود که منجر به تجمع چربی می‌شود. مسیرهای متابولیکی که از طریق آنها این اختلالات رخ می‌دهد هنوز در دست بررسی است.

پیشگیری از بیماری کبد چرب در دوره‌های استرس گرمایی با برخی مواد مغذی و فیتوژنیک

ویتامین E برای بهبود سلامت عمومی کبد

ویتامین E یکی از قوی‌ترین آنتی اکسیدان‌های موجود در طبیعت است. همانطور که در این مقاله به آن پرداختیم، نقش کلیدی در خنثی کردن رادیکال‌های آزاد یا گونه‌های فعال اکسیژن (ROS) ایفا می‌کند.

فعالیت بیولوژیکی ویتامین E به خواص آنتی اکسیدانی آن محدود نمی‌شود، این ویتامین در تنظیم فرآیندهای زیر نیز نقش دارد:

پاسخ التهابی، بیان ژن، آنزیم‌های خاص، سیگنال دهی سلولی و تکثیر سلولی.

در طول بیماری کبد چرب، تجویز ویتامین E باعث کاهش رسوب چربی در سلول‌های کبدی، بهبود التهاب و فیبروز و فعال کردن برخی فرآیندهای متابولیک مفید در کبد می‌شود.

سلنیوم و روی

پرندگانی که کمبود روی و سلنیوم دارند بیشتر مستعد ابتلا به بیماری کبد چرب هستند. از سوی دیگر، تجویز روی و سلنیوم به جلوگیری از شروع کبد چرب و کاهش اثرات مخرب پس از ابتلای حیوانات به این بیماری کمک می‌کند.

اسانس‌ها و سایر فیتوژن‌ها که عملکرد کبد را تقویت می‌کنند

برخی از اسانس‌ها، عصاره‌های گیاهی و ترکیبات خالص شده با منشاء گیاهی از طریق چندین مکانیسم عمل، فعالیت محافظتی از کبد دارند:

فعالیت آنتی اکسیدانی، تقویت مسیرهای متابولیک آنتی اکسیدانی طبیعی کبد و جلوگیری از اکسیداسیون لیپیدها، حذف سموم و سایر مواد مضر از کلیه و کبد را تسهیل می کند که در پرندگان زنده بسیار مفید است زیرا آنها اغلب در معرض مایکوتوکسین‌ها، محصولات دارویی، فلزات سنگین، دیوکسین‌ها و سایر سموم قرار دارند.

کاهش تجمع چربی در سلول‌های کبدی، تحریک ترشح صفرا، بهبود هضم غذا، فعالیت ضد التهابی و جلوگیری از مرگ سلول‌های کبدی از دیگر کارکردهای این اسانس‌ها است.

روغن‌های ضروری که استرس گرمایی را از بین می‌برند

در طول دوره‌های استرس گرمایی، روغن‌های ضروری خاص گیرنده‌های سرماخوردگی مخاط دهان و بینی را تحریک کرده و به حیوانات حس بسیار خوشایند "طراوت" می‌دهد. به علت خواص آنتی اکسیدانی قوی، با استرس اکسیداتیو مرتبط با دمای بالا مبارزه می‌کنند. هنگامی که این اسانس‌ها از طریق آب آشامیدنی داده می شوند یا در محیط مزرعه اسپری می‌شوند، مصرف خوراک بهبود، بهره وری افزایش و مرگ و میر کاهش می یابد، همچنین رفتار مربوط به استرس گرمایی نیز بهبود می‌یابد. پرندگان فعال‌تر هستند و انرژی بیشتری مصرف می‌کنند و از بیماری کبد چرب مرتبط با عوامل تغذیه‌ای جلوگیری می‌شود.

در رابطه با تجویز و استفاده هر گونه ویتامین و مکمل، اسانس‌ها و روغن‌هایی که در فصل گرما، موجب کاهش اثرات استرس گرمایی در طیور می‌شوند، حتما با دامپزشک و جیره‌ نویس فارم مشورت نمایید.