اهمیت سلنیوم در تغذیه دام

در مقاله اهمیت سلنیوم در تعذیه طیور، عنصر سلنیوم و تأثیر آن در سلامت طیور را مورد بررسی قرار دادیم، در این مقاله قصد داریم اهمیت این عنصر در سلامت دام را مورد بررسی قرار دهیم.

سلنیوم در گیاهان یافت می‌شود!

عنصر سلنیوم در خاک یافت می‌شود و بسته به گونه‌های گیاهی، مصرف کود و میزان بارندگی در سطوح مختلف توسط گیاهان جذب می‌شود بنابراین گاوها وقتی علوفه می‌خورند سلنیوم مصرف می‌کنند. سلنیوم برای مدت کوتاهی در بدن و عمدتاً در کبد ذخیره می‌شود، بنابراین عرضه مداوم سلنیوم در رژیم غذایی، بهترین تولید ممکن را تضمین می‌کند.

خطرات کمبود سلنیوم

در صورت کمبود سلنیوم، رادیکال‌های آزاد مضر تولید می‌شوند. رادیکال‌های آزاد به بافت‌های عضلانی قلب و اندام‌ها (عضلات اسکلتی) آسیب می‌رسانند. این اختلال دیستروفی عضلانی تغذیه‌ای (NMD) یا بیماری ماهیچه سفید نامیده می‌شود.

سلنیوم همچنین در حفظ سیستم ایمنی سالم بسیار مهم است، بنابراین گاوهایی که دچار کمبود سلنیوم هستند، ممکن است بیشتر مستعد ابتلا به برخی از بیماری‌های عفونی رایج باشند. تنوع فصلی قابل توجهی در تغذیه سلنیوم دام‌های در حال چرا وجود دارد که کمترین میزان آن در بهار و تابستان رخ می‌دهد.

علائم بالینی کمبود سلنیوم در دام

1-تولید شیر غیر بهینه

2-باروری کمتر از حد مطلوب در گاوهای بالغ

3-ورم پستان

4-گوساله‌های نارس، ضعیف، مرگ پری ناتال و سقط جنین.

در مکان‌هایی که کمبود شدید سلنیوم دارند، علائم بالینی زیر نیز ممکن است رخ دهد:

در گاوهای جوان:

1-نرخ رشد ضعیف، اسهال مزمن و ماندگاری پوشش زمستانه

2-دیستروفی عضلانی تغذیه ای حاد

در گوساله های جوان:

3-سقوط ناگهانی یا مرگ گوساله‌ها طی 2 تا 3 روز پس از تولد

4-نرخ مرگ و میر بالا

5-دیستروفی عضلانی تغذیه‌ای تحت حاد

در گوساله‌های مسن (1 تا 4 ماه):

6-راه رفتن با پاهای سفت

7-ضعف و ناتوانی در ایستادن

گاوهایی که بدون استفاده از مکمل در مراتع چرا می‌کنند، مانند گاوهای دیر شیرده یا خشک و تلیسه‌ها نسبت به گاوهای نگهداری شده با جیره‌های معدنی متعادل، علائم کمبود سلنیوم را بیشتر نشان می‌دهند. در گوساله‌ها، بیماری عضله سفید نشانه قطعی کمبود سلنیوم است. ضایعات در عضله اسکلتی و یا قلب رخ می‌دهد.

علائم بالینی بیماری عضله سفید با توجه به گروه‌های عضلانی خاصی که تحت تأثیر قرار می‌گیرند متفاوت است. گروه‌های عضلانی اسکلتی که معمولاً تحت تأثیر قرار می‌گیرند عبارتند از آنهایی که در اندام‌های جلویی و عقبی قرار دارند و حیوانات مبتلا، با پاهای سفت راه می‌روند یا قادر به ایستادن نیستند. ضایعات در عضله قلب ممکن است منجر به مرگ ناگهانی شود و در عضلات بین دنده‌ای ممکن است باعث ناراحتی تنفسی شود.

در گاوهای مسن‌تر، کمبود سلنیوم اغلب با بیماری‌های دیگری از جمله باقی ماندن غشاهای جنینی، تخمدان‌های کیستیک، آنتروس، مرگ زودرس و دیررس جنین، ورم پستان و افزایش تعداد سلول‌های بدنی مرتبط است. در این موارد، کمبود سلنیوم تنها با علائم بالینی تشخیص داده نخواهد شد. نمونه خون سطح سلنیوم را مشخص می کند.

مکمل سدیم سلنیت با تجویز خوراکی یا تزریقی از علائم بالینی کمبود سلنیوم و تلفات حیوانی در حیوانات نشخوارکننده و غیرنشخوارکننده جلوگیری می‌کند. همچنین طبق تحقیقات گلوله‌های سنگین حاوی سلنیوم عنصری برای قرار دادن در شکمبه مؤثر بوده است.

به طور کلی، اشکال آلی سلنیوم نسبت به ترکیبات معدنی راحت‌تر توسط حیوانات جذب می‌شوند. نیازهای غذایی برای سلنیوم و متابولیسم آن تحت تأثیر بسیاری از روابط متقابل مواد مغذی از جمله برهمکنش آن با گوگرد، لیپیدها، ویتامین E، پروتئین‌ها، اسیدهای آمینه و چندین عنصر ریز است.

مسمومیت زایی با سلنیوم

اثرات سمی سلنیوم برای اولین بار در دهه 1930 زمانی که دام‌ها گیاهان خاصی از برخی ماشک‌های وحشی از جنس Astragalus را خوردند، کشف شد. گیاهان مقادیر سمی سلنیوم را از خاک دریافت می‌کردند. شناسایی گونه‌های گیاهی تجمع‌دهنده سلنیوم (برخی از گونه‌های گون) در محیط، نشانه‌ای از این است که علف‌ها و سایر علوفه‌ها نیز سلنیوم انباشته‌شده‌ای دارند و بنابراین برای دام‌های در حال چرا خطرناکند.

افزودن بیش از حد سلنیوم به خوراک‌، استفاده نادرست از سلنیوم حاوی علوفه تزریقی یا خوراک دام یا خوراک رشد یافته در خاک‌های غنی از سلنیوم می‌تواند منجر به مسمومیت با سلنیوم شود (هچ، 1982). تیواری و همکاران (2006) مسمومیت حاد ناشی از سلنیوم آلی (سلنومتیونین) موجود در گیاهان را با سموم ناشی از شکل غیر آلی و مکمل سلنیوم (سلنیت سدیم) مقایسه کرد و گزارش کردند که در مواجهه حاد خوراکی، سلنیوم حاصل از سلنومتیونین دو برابر بیشتر در دسترس زیستی است ولی سمیّت آن کمی کمتر از سلنیت سدیم می‌باشد.

بره هایی که 2، 3 و 4 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن به عنوان سلنیت سدیم و 4، 6 و 8 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن به عنوان متیونین سلنیوم دریافت کردند، شواهد قابل مشاهده‌ای از کاهش مصرف خوراک، افسردگی، بی میلی به حرکت داشتند. مسمومیت با سلنیوم باید به طور کلی بر اساس علائم بالینی مختلف از جمله کاهش وزن، سرعت رشد ضعیف، لنگش، رشد معیوب سم، برجستگی یا ترک‌های افقی در دیواره سم، ریزش مو، ناباروری و مرگ‌های حاد مشکوک شروع شود.

تجزیه و تحلیل علوفه ای که در آن سطوح سلنیوم بیشتر از 5ppm باشد باید برای سلامت دام خطرناک در نظر گرفته شود. گیاهان انباشت کننده سلنیوم ممکن است حاوی 15000ppm سلنیوم باشند. گیاهان چرای دام که در خاک‌های حاوی بیش از 0.5ppm رشد می‌کنند در معرض خطر ابتلا به سلنوزیس هستند (روزنفلد، 1964).آژانس حفاظت از محیط زیست (EPA)، آستانه سمیّت مزمن محیطی را 5 میکروگرم در لیتر در آب تعیین کرده است. سمیت سلنیوم در حیوانات با بروز علائم عصبی و عضلانی در گاو در طول دهه 1930 شناسایی شد. این بیماری را به طور مختلف بیماری قلیایی یا تلو تلو خوردن کور می نامیدند.

ویژگی های بالینی تلو تلو خوردن کور شامل از دست دادن یا اختلال بینایی، راه رفتن تصادفی، تغذیه ضعیف و فلج است. در بیماری قلیایی، ریزش مو، تغییر شکل و لخت شدن سم، فرسایش مفاصل، کم خونی و همچنین اثرات قلبی عروقی، کبدی و کلیوی وجود دارد.

گردآورنده: دکتر قهرمانیان - مدیر پشتیبانی و خدمات پس از فروش

ویرایش: رضا یزدی