بیماری ریکتز یا نرمی استخوان در طیور:

ریکتز یک بیماری متابولیکی است که به علت کلسیمی نشدن کافی استخوان‌ها ایجاد می‌شود. بیماری ریکتز می‌تواند به دلایل تغذیه با جیره‌هایی با کمبود کلسیم، فسفر و ویتامین D3 و یا نامتعادلی آنها ایجاد شود.

علت بروز ریکتز و علایم آن

علت اصلی ریکتز، کمبود کلسیم در سطح سلولی می‌باشد. از علایم بارز بیماری ریکتز یا نرمی استخوان، وجود استخوان‌ها و منقار نرم و ارتجاعی ست. اغلب استخوان‌های سینه نرم می‌شوند و در محل اتصال آن‌ها به مهره‌های ستون فقرات، برجستگی‌های گره مانند دیده می‌شوند.

از علایم دیگر بیماری ریکتز می‌توان به پهن و بزرگ شدن ناحیه رشد استخوان‌های بلند اشاره کرد. به دلیل بزرگ شدن و نرمی استخوان‌های پا، در نهایت می‌تواند منجر به فلجی پرنده شود.

افزایش حجم در انتهای استخوان‌های بلند بخصوص در مفصل خرگوشی، باعث می‌شود که پرندگان اغلب به صورت چمباتمه زده استراحت کنند.

سنین بروز بیماری ریکتز یا نرمی استخوان

ریکتز یا نرمی استخوان در هر سنی می‌تواند قابل مشاهده باشد ولی در سنین 10 تا 14 روزگی بیشتر مشاهده می‌شود و از آنجایی که در جوجه‌های گوشتی و به ویژه بوقلمون‌های جوان دیده می‌شود به نظر می‌رسد که این مشکل تحت تأثیر سرعت رشد بالا و یا وزن بدن باشد.

بنابراین توصیه شده است که محدودیت انرژی در حد فاصل روزهای 7 تا 21 دوره پرورش می‌تواند بروز ریکتز را کاهش دهد.

عوامل بروز ریکتز

افزایش کلسیم جیره موجب کاهش بیشتر فسفر می‌شود (چون فزونی کلسیم به صورت فسفات کلسیم دفع می شود). در کل هر عاملی که بتواند باعث مختل شدن زیست فراهمی ویتامین D3 و یا متابولیت فعال آن شود، احتمال ابتلای پرنده به بیماری ریکتز یا نرم استخوان را افزایش می‌دهد.

از جمله این عوامل می‌توان به کمبود ویتامین‌های D ,C و فزونی ویتامین A و کلر و افزایش مایکوتوکسین‌ها، فیتات و پلی ساکاریدهای غیر نشاسته ای(NSP) جیره اشاره کرد.

عدم بالانس ویتامین‌های جیره

بیشبود جذب هر کدام از ویتامین‎های محلول در چربی منجر به کاهش جذب سایر ویتامین‌های محلول در چربی می‌شود.

ویتامین C با فعال کردن آنزیم 25 هیدروکسی کوله کلسیفرول هیدروکسی لاز در تبدیل 25 هیدروکسی کوله کلسیفرول به شکل فعال آن یعنی 1 و 25 دی هیدروکسی کوله کلسیفرول دخالت دارد.

در شرایط تنش زا نیازهای ویتامین C جیره بیشتر از مقادیر توصیه شده در نظر گرفته می‌شود.

ازدیاد کلر

ازدیاد کلر جیره می‌تواند یکی از عوامل مختل کننده 1 و 25 دی هیدروکسی کوله کلسیفرول باشد. افزایش مصرف کلر به صورت کولین کلراید یا کلرید آمونیوم با به هم زدن تعادل الکترولیت، منجر به بروز اسیدوز متابولیکی و کاهش تولید کلیوی 1 و 25 دی هیدروکسی کوله کلسیفرول می‌شود.

سموم قارچی و یا مایکوتوکسین‌ها

مایکوتوکسین‌ها از دیگر عوامل مختل کننده وظایف ویتامین D3 یا متابولیت فعال آن می‌باشند. تأثیر سموم قارچی بر روی کبد بر میزان فعالیت ویتامین D3 تاثیر می‌گذارد و احتمال بروز بیماری ریکتز یا نرمی استخوان را افزایش می‌دهد.

افزایش پلی ساکاریدهای غیر نشاسته ای

افزایش پلی ساکاریدهای غیر نشاسته ای(NSP) باعث افزایش جمعیت میکروبی روده کوچک شده و این باکتری‌ها با تجزیه نمک‌های صفراوی و کاهش تشکیل میسل، منجر به کاهش هضم چربی و ویتامین‌های محلول در چربی می‌شود در نتیجه استفاده از غلات با گرانروی بالا، مخصوصا در پرندگان جوان، منجر به کاهش هضم و جذب کلسیم و ویتامین D3 می‌شوند که نتیجه آن افزایش بروز ریکتز می‌باشد.

جیره نامناسب

با توجه به عدم توانایی پرنده برای تولید فیتاز، فیتات موجود در منابع گیاهی، می‌تواند با برخی از کاتیون‌های موجود در جیره مانند کلسیم، آهن، روی و منگنز باند شده از دسترس پرنده خارج شوند که باعث کاهش زیست فراهمی کلسیم و فسفر و در نهایت باعث ایجاد ریکتز می‌شود. برخی مواد خوراکی مانند کنجاله کانولا که دارای اسیدهای آمینه گوگرد دار مانند متیونین و سیستئین بالایی می‌باشند، می توانند با کلسیم موجود در ترکیبات گوارشی روده متصل شده و زیست فراهمی آن را کاهش دهند و باعث افزایش احتمال بروز ریکتز شوند.

رابطه بیماری ریکتز و بروز آسیت

از آنجایی که بروز ریکتز منجر به کاهش مقاومت استخوان و ضعف در ساخت دنده‌ها می شود، در نتیجه می تواند پرنده را مستعد به آسیت کند.

مقابله با بیماری ریکتز با استفاده از دان آماده

بالانس صحیح و مناسب جیره از نظر درصد کلسیم و فسفر و متعادل‌سازی این دو عنصر نسبت به هم و استفاده از مکمل ویتامینه و معدنی مطلوب و مناسب در جیره دان آماده مرغ گوشتی مهردانه مانع از بروز ریکتز و کاهش بروز آسیت در پرنده می‌شود.