آسیت چیست؟

آسیت یا سندرم فشار خون شریانی ریوی در جوجه‌های گوشتی، به عدم تعادل بین برون ده قلبی و ظرفیت تشریحی عروق ریوی برای تطبیق با نرخ‌های روزافزون جریان خون و همچنین افزایش نامناسب توان (درجه انقباض) که توسط شریان‌های ریوی حفظ می‌شود، اطلاق می‌گردد.

مقایسه جوجه‌های گوشتی حساس به آسیت و مقاوم به آسیت به طور مداوم تفاوت‌هایی را در برون ده قلبی نشان نمی‌دهد، اما جوجه‌های گوشتی حساس به آسیت به طور مداوم فشار شریان ریوی و مقاومت عروق ریوی بالاتری در مقایسه با جوجه‌های گوشتی مقاوم به آسیت دارند.

با مروري بر عوامل فيزيولوژيکي، مديريتي و محيطي، سندرم آسيت می‌تواند باعث افزايش جريان خون به دليل افزايش متابوليسم در اثر افزايش فشار خون ريوي در جوجه‌های گوشتی با رشد سریع و مقاومت بيشتر در برابر جريان خون در ريه از طريق افزايش غلظت خون و يا کاهش ظرفيت عروق در ريه شوند.

آیا آسیت بیماری محسوب می‌شود؟

آسيت بيماري نيست بلکه یک ضايعه است که ممکن است از يک يا چند تغيير فيزيولوژيک نتيجه شود که باعث افزايش توليد يا کاهش جابجايي لنف صفاتي شود. فرض بر اين است که سندرم آسيت شبيه سندرم افزايش فشار خون ريوي است.

آسيت، نتيجه فشار خون ريوي Ph بوده که باعث نارسايي بطن راست مي‌شود، افزايش فشار خون ريوي به وسيله افزايش جريان خون يا افزايش مقاومت به جريان خون در ريه ايجاد مي‌شود. اکسيژن به واسطه عوامل ژنتيکي، دما، فسفات غير آلي و فشار خون ريوي تحت تأثير قرار مي‌گيرد.

علایم عمومی آسیت

آسیت به وسیله تجمع مایع در محوطه بطنی مشخص می‌گردد که به همین دلیل آب آوردگی شکم نیز نامیده می‌شود. گزارشاتی در رابطه  با نیاز اکسیژنی جنین در طول دوره انکوباسیون تخم مرغ در جوجه کشی  وجود دارد که احتمالا در سنین پایین نیز قابل رویت است ولی غالبا آسیت در سن 4-5 هفتگی تشخیص داده می‌شود. اگر تنشی در گله وجود نداشته باشد غالبا به شکل له له زدن در پرندگان شروع می‌شود که بعلت محدودیت فیزیکی کیسه‌های هوایی بزرگ شکمی است که حجم ورودی هوا در هر حجم تنفسی کاهش پیدا می‌کند.

در کالبد گشائی حفره شکم پرندگان مبتلا به آسیت مایع بی رنگ شبیه پلاسما خون مشاهده می‌شود. این مایع همان مایع آسیتی می‌باشد. قلب پرندگان بزرگ شده و مایعی نیز در پریکاردیوم مشاهده می‌شود.کبد نیز ممکن است دچار ادم شده باشد.

مکانیسم بروز آسیت

با  رشد سریع طیور میزان متابولیسم پایه افزایش پیدا کرده و افزایش نیاز به اکسیژن در بافت‌های بدن مشاهده می‌شود که باعث افزایش فشار برون دهی قلب شده و افزایش فشار سرخرگ‌های ششی و هپروتروفی قلب و نهایتا عدم کارایی بطن راست و نارسائی بطن راست و تجمع خون در کبد و ادم و آسیت می شود.

عوامل موثر در سندرم آسیت

ارتفاع

ارتفاع زیاد سبب کمبود اکسیژن، افزایش تعداد گلبول‌های قرمز، افزایش مقاومت به جریان خون و افزایش فشار سرخرگی شده که این افزایش فشار در نرها بیشتر از ماده‌ها است. آسيت در ارتفاع متوسط و ارتفاع زياد يک مشکل جدي است. فشار نسبي اکسيژن با افزايش ارتفاع کاهش پيدا مي‌کند در سطح دريا اکسيژن 23/9 درصد از اتمسفر را تشکيل مي‌دهد به ازاي هر 533 متر افزايش ارتفاع تقريبا 1 درصد از ميزان اکسيژن کاسته مي‌شود. توانايي اکسيژن‌گيري کامل هموگلوبين همچنان که اريتروسيت‌ها از ريه عبور مي‌کنند به زمان عبور تمايل هموگلوبين – اکسيژن، ضخامت سد هوا – هموگلوبين به ويژه در فشار نسبي اکسيژن بستگي دارد.

در بعضي از پرندگان اکسيژن به طور آسان‌تري از هوا به خون و از خون به بافت‌ها جابجا مي‌شود. سویه  لگهورن ممکن است قادر باشند هموگلوبين خود را در 15 درصد اکسيژن به طور کامل با اکسيژن ترکيب نمايند اما بعضي جوجه‌هاي گوشتي حتي در ارتفاع پايين، اکسيژن خون سرخرگي پاييني دارند که شايد به دليل زمان عبور خيلي سريع باشد پس هرگونه افزايش درارتفاع ، ياکاهش در ميزان اکسيژن باعث پلي سيتمي، افزايش غلظت خون و نهایتا آسیت می‌شود.

تحقيقات اخير نشان داده است که جوجه‌هاي گوشتي پرورش يافته در اتاق داراي فشار اکسيژن کمتر از فشار اتمسفر در ارتفاع 1333 متر، توليد پلي سيتمي تقريبا شبيه 1533 و 2333 متر را می‌کند. بحراني‌ترين عامل،  نياز زياد به اکسيژن همراه است که فشار خون را در ريه افزايش مي‌دهد.

میزان رشد و ترکیب بدن

در جوجه‌هاي گوشتي داراي رشد سريع ظرفيت ناکافي عروق جهت جريان خون ريوي، براي فراهم  کردن اکسيژن بافتي مورد نياز، عامل اوليه فشار خون ريوي و ايجاد آسيت است ميزان رشد نياز به اکسيژن برون ده قلب، توليد گرما و سرعت متابوليسم به طور نزديکي به هم ارتباط دارند. رشد سريع تأثير زيادي بر روي نياز به اکسيژن دارد. جوجه‌هاي گوشتي نر حساس‌تر هستند.

تأثیر مواد مغذی بر تعادل الکترولیتی و آب به خصوص سدیم

افزایش سدیم باعث انبساط گلبول‌های قرمز و افزایش مقاومت آن‌ها در برابر عبور از مویرگ‌های ششی و افزایش فشار خون در شش‌ها می‌شود و همچنین سبب شل شدن قلب با بطن راست اتساع یافته همراه با کلیه‌های رنگ پریده و متورم می‌گردد.

برنامه تغذیه ای

افزایش انرژی جیره مخصوصا زمانی که جیره به صورت پلت باشد با دستکاری ترکیب جیره و یا سیستم عرضه خوراک، می‌تواند اثر عمده ای بر بروز آسیت داشته باشد. با بهبود بازده غذايي مي‌توان سرعت متابوليسم و مصرف اکسيژن را کاهش داد.

بعضي از مواد مغذي مانند پودر گوشت و فرآورده‌هاي فرعي طيور سرعت متابوليسم و میزان آن را افزايش مي‌دهند. پروتئين بالا و جيره‌هاي متراکم سرعت متابوليسم را افزايش مي‌دهند.

جیره‌های با کلريد بالا باعث اسيدوز و کاهش تمايل به اکسيژن و فراهم شدن شرايط آسيت مي‌شوند. بعضي از داروها و مواد شيميايي باعث افزايش متابولیسم و فراهم شدن شرایط آسیت می‌شود. هر چند مکانيسم‌هاي ديگري هم ممکن است اثر داشته باشند.

سن گله مادر

 پرندگان هچ شده از مرغ‌های مادر جوان در مقایسه با پرندگان حاصل از مرغ‌های مادر مسن‌تر بیشتر در معرض آسیت قرار دارند.

وضعیت سلامت

 هر آلودگی یا عفونتی که وضعیت شش یا قلب را تحت تأثیر قرار دهد احتمال شیوع آسیت را زیاد می‌کند. عفونت‌های ویروسی سبب آسیب به شش و در نتیجه ایجاد آسیت می‌گردد. بیماری‌ها و واکسن‌هایی که دستگاه تنفس را تحت تأثیر قرار می‌دهند احتمال بروز آسیت را زیاد می‌کنند.

گرد و غبار

تنفس کردن ذرات گرد و غبار می تواند باعث بروز آسیت گردد. این ذرات می‌توانند حساسیت بافت ششی را زیاد کرده و سبب محدودیت در برونشیول‌ها شبیه واکنش‌های حساسیت زا شوند. این عوامل بازده مصرف اکسیژن را به وسیله شش‌ها کاهش می‌دهند.

آمونیاک

 میزان گاز آمونیاک به مقدار 25 در میلیون دارای اثر تعیین کننده‌ای بر ساختمان شش در جوجه‌های گوشتی جوان دارد و باعث آسیب در ساختمان شش می‌گردد. این آسیب به صورت ضخیم شدن دیواره سرخرگی به علت تجمع سلولی مایعات و توسعه بافت‌های جراحات یافته می‌باشد. اغلب در سالن‌های تجاری طیور با افزایش سن پرنده میزان آمونیاک زیاد شده و می‌تواند باعث بروز آسیت گردد.

شرایط محیطی

دمای پایین باعث افزایش نیاز به انرژی برای نگهداری دمای بدن شده و باعث بروز آسیت می‌گردد. بنابراین باید دمای مناسبی برای طیور فراهم گردد. این عمل در 2 هفته اول پرورش که جوجه‌ها به تنش سرمایی حساس‌تر می‌باشند، حائز اهمیت است. می‌توانید مقاله مربوط به مراقبت‌های مرغداری در فصل سرما را مطالعه فرمایید.

براي اين که دماي بدن در محيط سرد در حد طبيعي بماند سرعت متابوليسم افزايش پيدا مي‌کند در سالن‌هاي باز و بدون محافظ، مواجهه با هواي سرد مهم‌ترين عامل ثانويه در شرايط آب و هوايي ست. همچنين در ارتفاعات سرماي شب نیز باید مدیریت گردد.

نوع سویه و نژاد

 بعضي از جوجه‌هاي نژاد گوشتي به محدوديت در جريان خون ريوي رسيده و افزايش ميزان رشد آنها در آينده فقط با افزايش ظرفيت ريوي امکان پذير خواهد بود. جوجه‌هاي گوشتي اصلاح نژاد شده براي رشد سريع انتخاب شده و رشد سریع عضلات بدون در نظر گرفتن اندازه سایر اندام‌ها موجب بروز مشکل آسیت می‌گردد.

استرس

استرس باعث افزايش کورتيکوسترون پلاسما و افزايش نسبت سلول‌هاي هتروفيل به لنفوسيت شده ميزان رشد و مصرف غذا را کاهش مي‌دهد. البته در مقالات، مدارکي مبني بر افزايش آسيت بر اثر استرس موجود نیست.

نور

نور به وسيله افزايش مصرف غذا شرايط آسيت را فراهم مي‌کند. اگر براي دوره‌هاي تاريکي طولانی مدت از سالن‌هاي بسته استفاده مي‌شود سيستم‌هايي که فازهاي نوري و تاريکي را به آهستگي ايجاد مي‌کنند بايد در سالن نصب شوند تا از بروز آسیت ممانعت بعمل آید.

ترجمه و گردآوری: دکتر قهرمانیان، متخصص تغذیه طیور

ویرایش و طراحی: رضا یزدی